L-aktar applikazzjoni ex ante komuni hija l-prinċipju ta’ “il-produttur iħallas” fejn ir-responsabbiltà għall-kost tal-immaniġġjar tal-iskart titwettaq minn dawk li jipproduċu l-prodott. Filwaqt li l-applikazzjoni ex post hija l-prinċipju ta’ “l-utent iħallas”. F’Malta, dan il-prinċipju huwa maqsum aktar fi tnejn: l-utenti kummerċjali, industrijali u istituzzjonali, li huma direttament responsabbli biex iħallsu għall-iskart li jiġġeneraw, u l-unitajiet domestiċi li r-responsabbiltà tagħhom hija mmexxija mill-Kunsilli Lokali u ffinanzjati permezz tat-taxxi lokali.
Applikazzjoni Ex Ante – il-Prinċipju ta’ “il-Produttur Iħallas”
Id-Direttiva Qafas riveduta dwar l-Iskart fiha għadd ta’ regoli ġodda dwar l-applikazzjonijiet tal-prinċipju ta’ min iniġġes iħallas. L-enfasi hija fuq it-trasparenza u l-irkupru sħiħ tal-kostijiet assoċjati. Fil-każ ta’ Malta fejn l-iskemi ta’ “ħallas skont kemm tarmi” għadhom mhumiex applikati direttament għall-unitajiet domestiċi, ikun għaqli li tittieħed l-opportunità li jiġu riveduti. L-iskemi attwali ta’ responsabbiltà estiża tal-produttur, kienu parti minn strateġija biex jappoġġaw disinn aħjar għall-immaniġġjar tal-flussi tal-iskart ta’ wara l-konsumatur. Dawn l-iskemi ma laħqux dan l-objettiv. Il-miri ta’ riċiklaġġ ftit li xejn juru, jekk hemm, sinjali ta’ titjib u hemm finanzjament pubbliku dirett u indirett konsiderevoli għall-iskemi biex dawn jibqgħu ħajjin.
Applikazzjoni Ex Post – il-Prinċipju ta’ “l-Utent Iħallas”: L-utenti domestiċi u l-Utenti kummerċjali
Il-Kunsilli Lokali huma responsabbli biex jiffinanzjaw il-prinċipju ta’ “l-utent iħallas” għall-unitajiet domestiċi, li jħallsu għall-ġbir u r-rimi ta’ skart imħallat. Il-ġbir ta’ riċiklabbli xotti domestiċi huwa organizzat u mħallas minn skemi ta’ skart mill-imballaġġ u f’xi każijiet issupplimentat minn Kunsilli Lokali, filwaqt li l-ġbir ta’ boroż organiċi domestiċi huwa organizzat mill-Kunsilli Lokali u jitħallas permezz tal-WasteServ.
Min-naħa l-oħra, ir-Regolamenti jobbligaw lill-industrija tal-ospitalità tħallas għas-sistemi tal-ġbir tagħha, dawn ir-Regolamenti la huma robusti biżżejjed u lanqas eżawrjenti biex ikopru l-attivitajiet kummerċjali kollha lil hinn mill-industrija tal-ospitalità. Barra minn hekk, ir-regolamenti mhumiex obbligatorji b’mod ċar, ma jimponux separazzjoni fis-sors li jagħmlu l-infurzar dgħajjef. Min-naħa l-oħra, l-istituzzjonijiet pubbliċi ma għandhom l-ebda obbligu regolatorju. Jeħtieġ li jittejbu r-regolamenti u li jsiru dispożizzjonijiet sabiex il-Kunsilli Lokali jew l-operatur tal-ġbir ikunu jistgħu jitolbu ħlas għall-ġbir tal-iskart kummerċjali.
Għalhekk, qabel kwalunkwe kunsiderazzjoni għal mekkaniżmu ta’ “ħallas skont kemm tarmi” għall-unitajiet domestiċi, jeħtieġ li jittieħdu għadd ta’ miżuri biex tittejjeb is-sistema sabiex l-infrastruttura tal-ġbir issir aktar iċċentrata fuq il-klijenti u l-iskart kummerċjali u istituzzjonali jiġi ġestit kif xieraq.
Responsabbiltà Estiża tal-Produttur
Il-kunċett ta’ Responsabbiltà Estiża tal-Produttur huwa wieħed li jixraqlu aktar kunsiderazzjoni u applikazzjoni prattika f’diversi oqsma u setturi, u wieħed li dan l-aħħar sar popolari ħafna wkoll fl-Unjoni Ewropea. L-Aġenzija se tiffoka r-rieżami tagħha tar-Responsabbiltà Estiża tal-Produttur fil-kuntest tad-definizzjoni tad-Direttiva Qafas dwar l-Iskart tal-2018/851: skema ta’ responsabbiltà estiża tal-produttur, tfisser sett ta’ miżuri meħuda mill-Istati Membri biex jiżguraw li l-produtturi tal-prodotti jkollhom responsabbiltà finanzjarja jew responsabbiltà finanzjarja u organizzazzjonali għall-immaniġġjar tal-istadju tal-iskart taċ-ċiklu tal-ħajja ta’ prodott.
Il-mudelli tar-Responsabbiltà Estiża tal-Produttur għandhom jiffurmaw element intrinsiku għat-tranżizzjoni lejn ekonomija ċirkolari. Bl-użu ta’ approċċ b’diversi atturi, jistgħu jiġu żviluppati soluzzjonijiet ta’ mmaniġġjar tal-iskart li jiffukaw fuq problemi reali u joħolqu ingranaġġ għal attivitajiet ġodda ta’ ekonomija ċirkolari. Il-ħolqien ta’ mudelli tan-negozju tal-ekonomija ċirkolari jibbaża fuq żewġ pilastri. Minn naħa waħda, hija attività ta’ esplorazzjoni biex jiġu identifikati prodotti individwali jew flussi ta’ skart jew gruppi ta’ prodotti jew flussi ta’ skart simili, titwettaq riċerka dwar soluzzjonijiet tekniċi sostenibbli u jiġu vvalutati l-kundizzjonijiet tas-suq filwaqt li min-naħa l-oħra, hija l-azzjoni kollettiva li tlaqqa’ flimkien il-partijiet ikkonċernati minn diversi perjodi u motivazzjonijiet b’tipi komplementari ta’ għarfien – tekniku, regolatorju, prattiku u oħrajn.
L-adattament ta’ dan il-kunċett fil-kuntest lokali se jkun ibbażat fuq il-fatt li l-produtturi li jqiegħdu prodotti fis-suq ikollhom il-mezzi finanzjarji u organizzattivi meħtieġa biex jissodisfaw l-obbligu estiż tagħhom ta’ responsabbiltà tal-produtturi fit-territorju kollu, fil-kopertura tal-prodotti u tal-materjali. Dan għandu jsir mingħajr ma jiġu limitati dawk iż-żoni fejn il-ġbir u l-immaniġġjar tal-iskart ikunu l-aktar profittabbli, filwaqt li; jiġi żgurat trattament ugwali tal-produtturi ta’ prodotti irrispettivament mill-oriġini jew mid-daqs tagħhom, mingħajr ma jitqiegħed piż regolatorju sproporzjonat fuq il-produtturi, inklużi l-intrapriżi żgħar u ta’ daqs medju, ta’ kwantitajiet żgħar ta’ prodotti; u jitwettqu l-irkupru u l-massimizzazzjoni tat-tħejjija għall-operazzjonijiet ta’ riċiklaġġ.
Fost il-kompiti l-aktar urġenti li se twettaq l-Aġenzija hemm il-finalizzazzjoni tar-regolamenti u n-negozjati tas-sistema ta’ rifużjoni tal-kontenituri tax-xorb, li se titħaddem permezz tal-mudell tar-Responsabbiltà Estiża tal-Produttur. L-iskop huwa li jiġu rieżaminati r-regolamenti b’tali mod li jippermettu lill-operaturi fis-settur iwettqu r-responsabbiltajiet tagħhom skont il-prinċipji tar-responsabbiltà estiża tal-produttur. L-iskema ta’ rifużjoni tal-kontenituri tax-xorb hija maħsuba biex tnaqqas ir-rimi tal-plastik li jirriżulta minn kontenituri tax-xorb li jintużaw darba biss u fil-proċess tistabbilixxi sistema segregata mis-sors li se twassal għal volumi kbar ta’ rkupru u riċiklaġġ ta’ kontenituri tax-xorb li jintużaw darba biss. Is-sistema tipprevedi l-istabbiliment ta’ Sistema ta’ Rifużjoni tal-Kontenituri tax-Xorb fejn se tintroduċi inċentiv fiskali permezz ta’ depożitu pagabbli fuq kull kontenitur kopert mill-iskema li jkun kompletament rimborżat mar-ritorn tal-kontenitur f’postijiet magħżula. Din se tibda topera sa tmiem l-2019.
Il-fliexken u l-kontenituri tal-plastik mhumiex l-uniċi oqsma fejn il-mudelli tar-Responsabbiltà Estiża tal-Produttur huma vijabbli u ekonomikament fattibbli, u huwa l-għan tal-Aġenzija li tkompli tesplora oqsma ġodda fejn dan il-kunċett jista’ jiġi applikat fuq livell lokali. Ir-Regolamenti żviluppati fir-rigward tas-sistema ta’ rifużjoni tal-kontenituri tax-xorb se jservu bħala l-bażi għal inizjattivi futuri u se jippermettu lill-Aġenzija tiġbor l-għarfien u l-għarfien espert biex meta meħtieġ tkompli twassal titjib. Ir-riżorsi li ta’ min wieħed jikkunsidra, u li diġà qed jiġu inklużi f’dawn il-mudelli tar-Responsabbiltà Estiża tal-Produttur fl-UE jinkludu; is-settur tat-tajers, tas-saqqijiet, tal-vetturi u l-batteriji li ma għadhomx jintużaw, tat-tagħmir domestiku u ta’ prodotti oħra tal-konsumatur (inkluża l-għamara), u t-tessuti. Qasam ieħor li ta’ min jiġi esplorat huwa l-qasam tal-iskart ta’ tagħmir elettriku u elettroniku.
L-iskemi attwali mhumiex qed jiffunzjonaw sal-potenzjal sħiħ tagħhom, minkejja li l-kunsilli lokali jħallsu għall-ġbir ta’ skart goff u l-WasteServ tħallas għall-kostijiet tal-ħżin u tal-immaniġġjar. Għalhekk, l-iżvilupp ta’ pjan jista’ jitqies flimkien mal-industrija rispettiva bil-għan li jipparteċipaw kemm ir-riċiklaturi kif ukoll il-membri attwali tal-iskemi. L-iskop se jkun li jiġi identifikat jekk ir-riċiklaturi lokali humiex biżżejjed biex jittrattaw tali skart b’mod effettiv u mingħajr kostijiet eċċessivi u jkollhom jibbażaw b’mod kostanti fuq il-WasteServ. Għal darb’oħra, dan il-pjan għandu jinkorpora l-proċess kollu; mill-istadju tal-ġbir sal-istadju tar-riċiklaġġ.
L-Aġenzija għandha wkoll l-intenzjoni li tesplora t-tranżizzjoni lejn ir-riċiklaġġ billi tidentifika flussi speċifiċi ta’ skart li fihom ir-riproċessar se jwassal għal prodotti ġodda li għalihom hemm domanda eżistenti tas-suq supplimentata permezz ta’ inizjattivi ta’ Akkwist Ekoloġiku sabiex jinħolqu swieq ġodda. Approċċ bħal dan huwa maħsub biex jattira l-parteċipazzjoni privata u se jwassal għal bidla gradwali fl-industrija tar-riċiklaġġ. Għal industrija tar-riċiklaġġ li tirnexxi, fejn xi teknoloġiji jkunu sensittivi għal ekonomiji ta’ skala, se jkun meħtieġ li titqies il-konsolidazzjoni tal-flussi tal-iskart biex tiġi indirizzata n-naħa tal-provvista. Min-naħa l-oħra, l-industrija jista’ jkollha bżonn tesplora l-użu fis-suq tal-esportazzjoni għall-prodott finali tagħha biex tegħleb ir-restrizzjonijiet fuq id-domanda.
Strumenti Finanzjarji Ekoloġiċi
It-tranżizzjoni lejn ekonomija ċirkolari se twassal għal tkabbir fl-ekonomija ekoloġika li se jġib miegħu l-ħolqien ta’ aktar impjiegi. Matul it-tranżizzjoni lejn ekonomija ċirkolari, l-Aġenzija għandha tqis ukoll approċċ li fih dan il-proċess jista’ jiġi aċċellerat. It-Tkabbir Ambjentalment Sostenibbli jista’ jiġi stimulat permezz ta’ innovazzjoni sostenibbli li tipprovdi impatt ekonomiku pożittiv u tevita ħsara għall-bijodiversità, il-klima u l-materja prima. Madankollu, l-innovazzjoni tista’ tiltaqa’ ma’ ostakli li jistgħu jew idewmu l-proċess jew jagħmluh mhux sostenibbli mill-aspett finanzjarju.
F’ċirkostanzi bħal dawn fejn iseħħu fallimenti tas-suq, inizjattiva fattibbli tista’ ssib diffikultajiet biex tirnexxi minħabba limitazzjonijiet inerenti fis-suq li ma jippermettux lill-forzi tad-domanda u tal-provvista jinteraġixxu kif mixtieq. Dan mhuwiex aktar minnu milli fil-każ ta’ prodotti u proċessi innovattivi, fejn id-dħul fis-suq jista’ jkun ristrett minħabba diversi fatturi. Madankollu, ladarba jiġu ssuperati l-ostakli, dawn l-inizjattivi jistgħu jkunu ta’ suċċess kbir. Il-Gvern jista’ jipprovdi għajnuna biex jingħelbu dawn l-ostakli b’mod partikolari fejn inizjattivi innovattivi jkunu konformi mat-temi indikati u jirriżultaw fi tranżizzjoni aktar rapida għall-mudell ċirkolari.
L-Aġenzija se tanalizza l-possibbiltà li tiżviluppa programm li joħloq l-opportunità għall-inizjattivi biex jibbenefikaw minn assistenza finanzjarja adegwata. Il-kunsiderazzjoni ta’ liema inizjattivi se jkunu jistgħu jikkwalifikaw għall-assistenza se tiġi ddeterminata abbażi tal-prinċipji li ġejjin:
Il-mudelli tar-Responsabbiltà Estiża tal-Produttur għandhom jiffurmaw element intrinsiku għat-tranżizzjoni lejn ekonomija ċirkolari. Bl-użu ta’ approċċ b’diversi atturi, jistgħu jiġu żviluppati soluzzjonijiet ta’ mmaniġġjar tal-iskart li jiffukaw fuq problemi reali u joħolqu ingranaġġ għal attivitajiet ġodda ta’ ekonomija ċirkolari. Il-ħolqien ta’ mudelli tan-negozju tal-ekonomija ċirkolari jibbaża fuq żewġ pilastri. Minn naħa waħda, hija attività ta’ esplorazzjoni biex jiġu identifikati prodotti individwali jew flussi ta’ skart jew gruppi ta’ prodotti jew flussi ta’ skart simili, titwettaq riċerka dwar soluzzjonijiet tekniċi sostenibbli u jiġu vvalutati l-kundizzjonijiet tas-suq filwaqt li min-naħa l-oħra, hija l-azzjoni kollettiva li tlaqqa’ flimkien il-partijiet ikkonċernati minn diversi perjodi u motivazzjonijiet b’tipi komplementari ta’ għarfien – tekniku, regolatorju, prattiku u oħrajn.
- L-inizjattiva għandu jkun fiha mira kwantitattiva u kwalitattiva ċara fit-temi ċentrali, u jkollha l-potenzjal li twassal għal tkabbir ekonomiku sostenibbli (tkabbir ambjentalment sostenibbli);
- Din għandha l-potenzjal li tkun finanzjarjament profittabbli fil-futur qarib u tispira lil negozji oħra biex jadottaw approċċi simili;
- L-inizjattiva għandha tkun qed tiffaċċja ostakli li jimpedixxu l-implimentazzjoni tagħha u l-intervent jew l-assistenza tal-gvern tista’ tgħin biex jitneħħew ostakli bħal dawn;
- Din tista’ tipproduċi riżultati immedjati, preferibbilment fi żmien tliet snin, u għandħa tikkontribwixxi għal żieda fil-valur miżjud lokali;
- L-inizjattiva għandha tkun teknikament vijabbli u titwettaq mill-proponent li se jkollu rwol attiv.
Jista’ jingħata appoġġ permezz ta’ wegħda reċiproka skont il-liġi bejn il-proponent u l-Gvern. Sabiex tali wegħda ekoloġika titqiegħed fil-prattika jeħtieġ li jkun hemm kumitat interministerjali stabbilit bejn il-Ministeru għall-Ambjent, l-Enerġija u l-Intrapriża, il-Ministeru għall-Finanzi u l-Impjiegi u l-Ministeru għall-Ekonomija, il-Fondi Ewropej u l-Artijiet, għat-tfassil u d-determinazzjoni tal-kundizzjonijiet speċifiċi għall-eliġibbiltà u t-tip ta’ appoġġ li għandu jiġi pprovdut.
